აფხაზეთის პროექტის ბროშურა

                                                          აფხაზეთის ომი

მშრალი ქრონიკა, რომლის მიღმა უმძიმესი სინამდვილეა. აფხაზეთის ომი 1992-1993 წლებში მოხდა. ესყველაფერი 13 თვე გრძელდებოდა. ომი იყო საქართველოს სამთავრობო ჯარებსა და სეპარატისტულადგანწყობილ ეთნიკურ აფხაზთა ერთ ნაწილს შორის. კონფლიქტის მოგვარების ხელისშემშლელიფაქტორები იყო სამოქალაქო ომი, რომელიც მიახლოებით იმავე პერიოდში განვითარდა დასავლეთსაქართველოში, კერძოდ, სამეგრელოსა და აფხაზეთში, ასევე ქართულ-ოსური კონფლიქტი. ომისდაწყების ძირითადი მიზეზი აფხაზეთის მიერ წაყენებული მოთხოვნა იყო, ისინი ითხოვდნენ, რომცალკე საბჭოთა რესპუბლიკის სტატუსი მიენიჭებინათ. Eეს მოთხოვნა 1989 წლის მარტში განაცხადეს.კონფლიქტის შედეგად დაიღუპა 20000-დან 30000-მდე ეთნიკური ქართველი, ხოლო 250000-ზე მეტიადამიანი კი აფხაზეთიდან დევნილი გახდა. კონფლიქტის განმავლობაში ორივე მხარის მიერ ჩადენილიიქნა უამრავი სამხედრო დანაშაული, მათ შორის ქართული მოსახლეობის ეთნიკური წმენდა. საშინელრეალობას რაც შეეხება, მე და ჩემი თანატოლები ამას არ მოვსწრებივართ. გადმოცემით ვიცით რატრიალებდა იქ, კამკამა ზღვისა და მაღალი მწვანე მთების სამყაროში. მინახავს რაღაც ფაქტები,მაგალითად, ძაღლი, რომელიც პატრონს ცურვით მისდევდა. ბიჭი, რომელიც მეგობრის ცხედარსდამხობილიყო და გულამოსკვნილი ტიროდა.

      ყველაზე კარგი წარმოდგენა კი ერთი დღის შემდეგ შემექმნა, როდესაც წავიკითხე ნუგზარ შატაიძისმოთხრობა “მოგზაურობა აფრიკაში”. წავიკითხე, მაგრამ რა? – პატარა მაწანწალა ბიჭი, რომელიც ისეთიგაჭირვებულია, რომ მეტი არ შიეიძლება. ის დევნილია აფხაზეთიდან, კერძოდ, ტყვარჩელიდან. მას იქმამა ჰყავს, რომელიც ქალაქში დარჩა, როდესაც თვითონ და დედამისი თბილისში წამოვიდნენ. ბიჭისსიყვარული და მონატრება იმდენად ძლიერია აფხაზეთისადმი, რომ ადგა და წავიდა, იქ, სადაც წასვლასბევრი ნატრობს და ვერ ბედავს. მისი გადადგმული ნაბიჯი უკვე დიდი რისკია. პატარა ბიჭი უსაზღვროიმედით მიდის, რომ იფიქრებ, მისია უკვე მთელი აფხაზეთიო. მას ენატრება ზღვა, რომელიც შორია,წვიმა, რომელსაც სხვანაირი სუნი და ხმა აქვს.

      “აფხაზეთის წვიმა მიყვარს.

       იცი რად?

       მგოსნის ხმა აქვს,

       როს ფოთლებზე ხმაურობს.”

                               გალაკტიონ ტაბიძე

      ასეთი ამბიცია აფხაზეთში წასვლის, იქ ჩაღწევის და საზღვრის გადალახვის, ალბათ დამპყრობელსაცკი არ ჰქონდა, ეს რა თქმა უნდა, ხუმრობით.

      “აფხაზეთზე ამ კაცს თვალი უჭირავს-

       ეს კაცია, ალბათ, თურქის თემის…”

                                   მურმან ლებანიძე

      მე რაც აფხაზეთზე ვიცი, ყველაფერი გადმოცემით, ან გაგონილი, სამწუხაროდ, თუ საბედნიეროდ,ერთ რამეს მივხვდი, რომ აფხაზეთი დიდი ტკივილია ჩვენთვის!

      “რა პატარა ხარ!(ალბათ ცრემლს თუ აღემატები!)

       და რამდენ სიმწარეს და სიხარულს იტევ.”

                                           შოთა ნიშნიანიძე

      როდესაც მე ამ თემაზე ვმუშაობდი, წავიკითხე და მოვიძიე ინფორმაციები, უფრო და უფრო, დიდიინტერესი მიჩნდებოდა, იმიტომ რომ როდესაც ადამიანი წაიკითხავს, თუ როგორ აღწერს გალაკტიონტაბიძე აფხაზეთს, მგონი არ უნდა იყო ადამიანი, რომ არ დაინტერესდე და არ მოიხიბლო.

      “გამარჯობა, აფხაზეთო შენი!

       ლურჯო მთებო, თეთრო სანატორია!

       მომენატრა მზე, სინათლის მფენი,

       მომენატრა ზღვა, რომელიც ვრცელია.”

     ერთი სურვილი გამიჩნდა ამ თემაზე მუშაობისას, მინდოდა, ბოლოს წერილი მიმეწერააფხაზეთისათვის, როგორც აფხაზი გოგო მიწერდა, რომელმაც ყველაფერი საკუთარი თვალებით ნახა, რათქმა უნდა, მისნაირად მე ვერ განვიცდი, მაგრამ მე მივწერ აფხაზეთს ჩემი გრძნობის შესახებ...

  

                                                       “წერილი აფხაზეთს”

     გამარჯობა, აფხაზეთო შენი. როგორ მენატრები, ვერც კი წარმოვიდგენდი ასეთი ძლიერი თუიქნებოდა შენდამი ლტოლვა. მე, პატარა გოგოს, თუ ესე მენატრები და მაკლიხარ, წარმომიდგენია, იმასროგორ ენატრები, ვინც შენ მიწაზე გაიზარდა. როგორ დაგიბრუნო? რა გავაკეთო? თუმცა, მე რაშემიძლია, უბრალოდ ვიტირო და გაგიხსენო, მეტი არაფერი! არ მინდა, ბევრი ვიფიქრო, იმიტომ რომვხვდები, რაც ჩემი იყო, ახლა ეკუთვნის სხვას. ვერასდროს ვისეირნებ სანაპიროზე, რომელზეც ამდენიწელი დავრბოდი, ვეღარ გავიგებ ტალღების ხმას და ეს რატომ ხდება? –იმიტომ, რომ ვერ გადმოვდივარშენს საზღვარზე, მაკავებს ვიღაც და ეს ვიღაც რუსი სამხედროა, რომელსაც სისხლში ერთი წვეთიც არაქვს აფხაზის...

     აფხაზეთო, ნეტავ იცოდე, რამდენ წერილს გწერთ, რამდენ ლექსს და სიმღერას გიძღვნით, მაგრამამაოდ, მაინც არ გესმის, დაგაყრუა და დაგაბრმავა რუსის სალდათმა. ნეტავ დადგეს ისევ ის დღე,როდესაც მე შენ გელაპარაკებოდი და შენც მპასუხობდი, მე ახლაც გელაპარაკები, გიყვირი, მაგრამ არცგესმის, რომელ პასუხზეა ლაპარაკი. მინდა ყოველთვის გახსოვდე! რატომღაც ყველაფერი ისე მოხდა,რომ დამშვიდობებაც ვერ მოვასწარი. ნაწყენი  ხარ? უნდა იყო, მაგრამ მე? მე უფრო მწყინს, იყავი ჩემი დაისე იქცევი თითქოს აღარც გახსოვარ?! ნეტავ იცოდე, რას ვგრძნობ, როგორ მენატრები, ნაწილი ხარროგორც ჩემი ასევე მთელი საქართველოსი...

     რაღაცის თქმა მინდა, მაგრამ ადრე როგორც გენდობოდი, ისე ვეღარ გენდობი, არ ვიცი, რატომ, მაგრამალბათ სხვა რომ გდარაჯობს და სხვა რომ გიცავს ჩემად ვეღარ აღგიქვამ. როგორ მიჭირს შეგუებაიმასთან, რომ საბოლოოდ გადამეწურა იმედი შენი დაბრუნების. რანაირად მოგაწვდინო ხმა? შენ ალბათიცი რისი გაკეთება შეიძლება შენს დასაბრუნებლად, მიმახვედრე, რა გავაკეთო? დღესვე ავდგები დაწამოვალ! სად, როგორ, ვისთან, არ ვიცი.

     ჩემი სახლი მენატრება, ეზო, ბაღჩა, როგორ მინდა ერთხელ მაინც გნახო ისევ. რატომ უნდა ვინატროეს ყველაფერი? როგორ მოვიდე შენთან? მინდა, ამიხდეს სურვილი, რომელიც თითქმის ოცი წელიააჩრდილივით დამსდევს. ოცი წელი იცი რამდნეია? – ძალიან ბევრი. ექვსი წლის ვიყავი, როდესაცძაღლებივით გამოგვყარეს აფხაზები, ჩვენსავე ქალაქიდან. გახსოვს? გახსოვს, რა გვიქნეს? მე ისე მეხსოვს,რომ ვერც ვერასდროს დავივიწყებ. საშინელი, სასტიკი, სამხედროს ფორმაში გამოწყობილი ბიჭები,კაცები, როგორ გვირტყამდნენ, კაცს, ქალს თუ ბავშვს, არ გვინდობდნენ არავის! ვერასდროს ამოვშლი ამდღეებს თავიდან!

     მე ავდგები და წავალ, იქ, სადაც ალბათ აღარავინ შემიშვებს, რომც შემიშვან ვეღარავინ მიცნობს, შენცზურგს შემაქცევ აფხაზეთო! არ მინდა მე ამ ყველაფრის წარმოდგენა. ვერ შევეგუები იმას, რომ შენ მეზურგს მაქცევ, ეს ჩემთვის დიდი ტკივილია. სიყვარულში გამოგიტყდე? –მგონი სასაცილო იქნება, შენჩემზე უკეთ იცი, როგორც მიყვარხარ!

     არ მახსოვს მე შენი ცუდი, მხოლოდ კარგი მახსოვს. ესე რატომ ხდება, იმიტომ რომ არ გაქვს ნაკლი,თუ იმიტომ, რომ იმდენად მომენატრე, რომ მხოლოდ კარგზე ვფიქრობ. შენი არ ვიცი, მაგრამ მედავიღალე ასე ყოფნით...

     დამიბრუნდი აფხაზეთო მე!

ბოლოს, ერთი ლექსი მინდა გაგახსენო. მე-20 საუკუნის 70-იან წლებში მოგიძღვნა იგი პოეტმა. ალბათ,ავი წინათგრძნობა აწუხებდა შოთა ნიშნიანიძეს, როცა “აფხაზურ კანტატას” წერდა.

 ”აფხაზური კანტატა”

 Iჩემი მორდუ აფხაზეთში იზრდებოდა თარბებთან,

ბადეს შლიდა… და მშვილდ-ისრით ტყეში ნადირს არბევდა.

ხვიჩას ზრდიდნენ აფხაზები ჩაუქად

                                                                   
                                                   ილია მეორე 

ცოდვა ჩადენილი აქვს ყველას: ქართველებს, ოსებს, აფხაზებს, სხვებს და აი, აქ უფლის წინაშე უნდა მოვინანიოთ ეს ცოდვები და უნდა დაიწყოს შერიგების პროცესი ჩვენს ერებს შორის. ადრე თუ გვიან აფხაზეთი და ცხინვალის რეგიონი იქნება საქართველოს შემადგენლობაში და ჩვენ იქ უნდა შევიდეთ როგორც მოსიყვარულე ძმები. ჩვენ მივმართავთ ყველას: ქართველებს, აფხაზებს, ოსებს და სხვებს, რომ გამოიჩინონ ქრისტიანული სათნოება, მიმტევებლობა. ბედნიერია ის, ვისაც ეს მადლი აქვს, ვინც ცდილობს შეურიგდეს მას, რომლისგანაც მიღებული აქვს წყენა.

ქართველებს და აფხაზებს უერთმანეთოდ არ შეგვიძლია და რაც შეეხება ომს, ამ ომში ორივე მხარე დამარცხდა. აღნიშნულის შესახებ დღეს სამების საკათედრო ტაძარში ჯვართამაღლების დღესასწაულთან დაკავშირებით, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა, ბიჭვინთისა და ცხუმ-აფხაზეთის მიტროპოლიტმა, უწმინდესმა და უნეტარესმა ილია მეორემ საღვრთო ლიტურგიის დასრულების შემდეგ მრევლს ქადაგებისას განუცხადა.

"მე არ ვიცი, ეს იყო აფხაზეთის გამარჯვება, თუ დამარცხება საქართველოსი. სად არის გამარჯვება და სად არის დამარცხება, მეტად რთული საკითხია. მე მინდა ვთქვა, რომ ეს არ იყო აფხაზეთის გამარჯვება, ეს არ იყო საქართველოს დამარცხება. ეს იყო ორივეს დამარცხება. ეს არ იყო ომი ქართველებსა და აფხაზებს შორის, ეს იყო ომი მათ წინააღმდეგ, ვისაც შურდა ჩვენი, მაგრამ მეგობრობა გაიმარჯვებს. ქართველები და აფხაზები ვგრძნობთ იმას, რომ არ შეგვიძლია უერთმანეთოდ. ქართველი გრძნობს, რომ აფხაზები ჩვენი სისხლი და ხორცია. აფხაზებიც იგივეს გრძნობენ. მალე დადგება დრო, როდესაც ჩვენ ვიქნებით ერთად", - ბრძანა უწმინდესმა და იქვე დასძინა, რომ რომ აფხაზეთის ომში ორივე მხარე დამარცხდა, ეს არ იყო ომი ქართველებსა და აფხაზებს შორის, ეს ომი იყო იმათ წინააღმდეგ, ვისაც ქართველებისა და აფხაზების ერთგულების და მეგობრობის შურდა.

კათოლიკოს პატრიარქმა ქადაგების დროს ასევე მოიხსენია აფხაზეთის ომის დროს გმირულად დაღუპულები: ჟიული შარტავა, მღვდელ-მონაზონი ანდრია ყურაშვილი, იური (გიორგი) ანუა, მამია ალასანია, რომელმაც არ მიატოვა ჟიული შარტავა, სოხუმის მერი გურამ გაბისკირია, გენერლები გენადი ადამია და პაატა დათუაშვილი, ასევე, სამოქალაქო პირები თამაზ ნადარეიშვილი და მალხაზ ვაჩეიშვილი.

                                    

ჟიული შარტავა
საქართველოს ეროვნული გმირი, პოლიტიკური და სახელმწიფო მოღვაწე.
დაიბადა სენაკში 1944 წლის 7 მარტს. ოქროს მედალზე დაამთავრა სენაკის მეორე საჯარო სკოლა, რომელიც დღეს მის სახელს ატარებს. დაამთავრა საქართველოს პოლიტექნიკური ინსტიტუტი. მუშაობდა ინჟინრად; შემდეგ იყო კომკავშირულ და პარტიულ თანამდებობებზე თბილისსა და რუსთავში. 1980-იან წლებში იყო საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს წევრი. 1992 წ. არჩეული იყო დამოუკიდებელი საქართველოს პარლამენტში რუსთავის მაჟორიტარ დეპუტატად.

აფხაზეთში შეიარაღებული კონფლიქტის დროს, 1993 წლის 18 ივლისს, რუსულ და აფხაზურ პოლიტიკურ წრეებში ფართო კავშირების მქონე ჟიული შარტავა ინიშნება აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის თავდაცვის საბჭოსა და მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარედ. აფხაზეთის ომის დროს არ დატოვა სოხუმი, ბოლომდე იცავდა მას სეპარატისტებისაგან.

 27 სექტემბერს, სოხუმის დაცემის დღეს, ჟიული შარტავა დახვრიტეს..

ნახეთ ვიდეომასალა

რამდენიმე დღით ადრე სატელეფონო საუბარში თავისი განცდები მეგობარს გაუზიარა: „ბოლომდე ვიბრძოლებთ, ვიდრე შეგვიძლია და თუ სიკვდილი გვიწერია, არც ეს უნდა იყოს დიდი ტრაგედია. ისეთი ბიჭები იხოცებიან, ძნელია ამის შემყურემ სიცოცხლეზე იფიქრო. რას იზამ, ბედისწერას ვერ გაექცევი.“ მოლაპარაკების შემდეგ მისი ცხედარი ქართულ მხარეს გადაეცა. დაკრძალულია თბილისში, ვაკის სასაფლაოზე. მინიჭებული აქვს „დიდგორისა“ და „ვახტანგ გორგასლის“ პირველი ხარისხის ორდენები, 2004 წელს კი ეროვნული გმირის წოდება მიენიჭა.

16 სექტემბერს, გამთენიისას, რუსეთი მორიგ ღალატს პირველი ტყვიებით ამცნობს სოხუმს. რუსული საინფორმაციო წყაროებით ვრცელდება ცნობა, რომ ქალაქს უსწრაფესად აიღებენ. ქრება “მითი”, თითქოს სოხუმი ისეა გამაგრებული, რომ ჩიტიც ვერ შეფრინდება.

ქალაქში პანიკა მატულობს. მოსახლეობა პასუხს ითხოვს კითხვაზე, დატოვონ თუ არა ქალაქი! 27 სექტემბრამდე ამ კითხვის პასუხი არ არსებობს.

1993 წლის 27 სექტემბრის შტურმზე მისი უშუალო მონაწილე, მაშინდელი აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარის მოადგილე, აფხაზეთის უმაღლესი საბჭოს დეპუტატი, მწერალი აკაკი გასვიანი გვესაუბრება.

კიდევ ერთხელ გადავავლებთ თვალს, თუ როგორ იცავდნენ ჩასაბარებლად განწირულ ქალაქს მისი უკანასკნელი მეციხოვნენი, არა მარტო სოხუმელი, არამედ საქართველოს თითქმის ყველა კუთხიდან ჩამოსული მეომრები, უშიშარი “ავღანელები”, დაცვის ბიჭები. გუმისთის მისადგომებთან კი 12 დღის განმავლობაში (ყოველგვარი შეცვლის გარეშე) ფაქტობრივად შიშველი ხელებით აჩერებდნენ მომხდურს, რათა ზურგს უკან მდგომ ოჯახებს ქალაქიდან გახიზვნის საშუალება ჰქონოდა.

ჩვენ თვალწინ წამოიმართება ჟიული შარტავას პიროვნული სიდიადე, რომელიც უიმედო დაპირებებისა და ღალატის დროსაც ინარჩუნებს გარეგნულ სიმშვიდეს და XX საუკუნის მიწურულს გმირობის მაგალითს კიდევ ერთხელ ჩაწერს საქართველოს ისტორიაში.

მზაკვრული ზავი

აკაკი გასვიანი: “ქართულმა მხარემ კარგად იცოდა, რომ რუსეთის მზაკვრული ზავის ნდობა არ შეიძლებოდა (3 სექტემბრის პრეცედენტი ხომ გვქონდა). ჟიული შარტავას ხელმძღვანელობით, თადარიგი ადრიდანვე დავიჭირეთ. ჯერ კიდევ 9 სექტემბერს, მან, როგორც აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის თავდაცვის საბჭოს თავმჯდომარემ, ძალოვანი სტრუქტურების თათბირზე გამომიძახა და მიბრძანა: – დღეიდან, ძალოვანი სტრუქტურების კურირებას თქვენ გასწევთ. სოხუმის დასაცავად მზად უნდა ვიყოთო. მისი ინიციატივით, კონსპირაციულად დავიწყეთ ქალაქის მე-2 და მე-3 თავდაცვითი რგოლების გამაგრება. სახელდახელოდ შევაგროვეთ ავტომატები. 16 სექტემბერს ბატონი ჟიული თბილისში გახლდათ. სასწრაფოდ ვაცნობე ქალაქში შექმნილი ვითარების შესახებ. საღამოსვე სოხუმში ჩამოფრინდა. დაიწყო სადღეღამისო მორიგეობა. მდგომარეობა დაძაბა ინფორმაციამ დივერსიის შესახებ, რის შედეგადაც გუმისთიდან თვითნებურად მოიხსნა ბატალიონები… ვისი ბრძანებით? – დღესაც უცნობია(!). შეიარაღებული ჯგუფები რკინიგზის სადგურთანაც გამოჩნდნენ, გარეუბნებში ქუჩის ბრძოლებიც დაიწყო.

მდგომარეობა გართულდა. ზედიზედ იკარგებოდა სოხუმის კვარტალები. მტერი თანდათან შემოდიოდა ქალაქში. 17 სექტემბერს, დილის 9 საათზე, მინისტრთა საბჭოში ედუარდ შევარდნაძე მოვიდა. მესაუბრა. წასვლისას მითხრა: “მინისტრთა საბჭომ უნდა იმუშაოს, დაცვას გავაძლიერებთ დამატებითი ძალებით”. ათიოდე წუთში გურამ ჯანიაშვილის მეთაურობით, 32 “ავღანელი” მოვიდა დასახმარებლად და სართულებზე განაწილდნენ. ათის ნახევარზე ჟიული შარტავაც მოვიდა და 11 საათზე მინისტრთა საბჭოს სხდომა გვაქვს დანიშნულიო, გვითხრა. მალე შემოგვიერთდნენ მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარის პირველი მოადგილე ლორიკ მარშანია, სამდივნოს თანამშრომლები: არიკ შენგელია, ვახტანგ გეგელაშვილი, მიშა კოკაია, მრეწველობის მინისტრი რაულ ეშბა, სოხუმის მერი გურამ გაბისკირია, პრესსამსახურის უფროსი საშა ბერულავა.

დაბომბვა კვლავ განახლდა. გუმისთაზე ფრონტის ხაზი გაირღვა და მოწინააღმდეგემ თავისუფლად შემოაბიჯა ქალაქში. გზად ცეცხლს უკიდებდნენ ქართველთა სახლებს, ხვრეტდნენ მშვიდობიან მოსახლეობას. ქალაქში მხოლოდ მინისტრთა საბჭო და კომენდატურა ფუნქციონირებდა… ტელეფონის ზარზე, დაეტოვებინა თუ არა ქალაქი მშვიდობიან მოსახლეობას, უკვე კატეგორიულად ვპასუხობდით – სასწრაფოდ გადით ქალაქიდან! ქართველი მეომრები თავგანწირულად იბრძოდნენ, მაგრამ ურიცხვ მტერთან გამკლავება გაჭირდა. სამხედრო ოპერაციას პროფესიონალის ხელი ეტყობოდა, კარგად იყვნენ გაწვრთნილი ქუჩის ბრძოლებისთვის (ომის დამთავრების შემდეგ გახდება ცნობილი, რომ სოხუმის შტურმით აღებას რუსი პოლკოვნიკი ანატოლი სიდორენკო ხელმძღვანელობდა)”.

იერიში… მთავრობის სახლზე

“დღის 12 საათია. ინტენსიური დაბომბვებისგან ყველაფერი ირყევა. ისვრიან სხვადასხვა ტიპის ნაღმსატყორცნიდან: დასავლეთიდან, ჩრდილოეთიდან, ფუნიკულორიდან, “აიდგილარას” შენობიდან… ბრძოლა ორმოც წუთს გრძელდება.

დღის 1-ელ საათზე, როდესაც საბრძოლო მარაგი გვეწურებოდა, კიდევ ერთხელ ვითხოვეთ, რომ ჩვენთვის “ცოცხალი კორიდორის” შესაქმნელად ორი ტანკი და ჯავშანტრანსპორტიორი მაინც გამოგზავნონ. ვრეკავდით მთავარსარდალთან, თავდაცვისა და უშიშროების მინისტრებთან, ქალაქის კომენდანტთან, №23 მოძრავ-მექანიზებული კოლონის მეთაურთან… გვპირდებოდნენ: “აი, ახლა გამოვაგზავნით, აი, ახლა… ბრძანება გაცემულია… უკვე წამოვიდნენ”… მაგრამ მაშველი ძალა არ ჩანდა(?!). შტურმი ძლიერდება, მინისტრთა საბჭოს შენობის რამდენიმე სართულს ცეცხლი უჩნდება… აშკარა ხდება, რომ მტერს ვეღარ მოვერევით, ახლა უსწრაფესი მოქმედებაა საჭირო, რომ ტყვედ არ ჩავბარდეთ”.

“გავდივართ!”

…სანაპირო ქუჩიდან მიმავალ ადამიანთა ნაკადს ჟიული შარტავა თავისი კაბინეტის ფანჯრებიდან ადევნებს თვალყურს. სოხუმის დასავლეთ ნაწილში – შუქურაში, ზღვისპირა ზოლსა და ქალაქის ცენტრალურ ნაწილში მცხოვრები ათასობით ადამიანი ალმოდებული ქალაქიდან გასვლას შეძლებს (შემდეგ კი სვანეთის უღელტეხილს გაუყვება).

როცა ადამიანთა ნაკადი შეწყდება, აფხაზეთის მინისტრთა საბჭო თავის ფუნქციას ამოწურულად მიიჩნევს. მხოლოდ ამის შემდეგ გასცემს ბრძანებას ჟიული შარტავა: “გავდივართ!”

აკაკი გასვიანი: “ჟიული შარტავასა და გურამ ჯანიაშვილის ბრძანებით გადაწყდა მცირე, 2-3-კაციან ჯგუფებად გავსულიყავით და ბოლომდე წინააღმდეგობა გაგვეწია მტრისთვის. კიბეზე დავეშვით. ჟიული შარტავა, რაულ ეშბა, გურამ გაბისკირია, ჯუმბერ ბეთიშვილი, იური გავა და სხვები ქუჩისკენ ჩამავალ კიბესთან შეჩერდნენ. ჟიული შარტავას თან ახლდნენ დაცვის ბიჭები: ავთანდილ დეკანოიძე, მამია ალასანია, ბადრი ბაღათურია, თენგიზ აბსანძე, ელგუჯა შარტავა და მერაბ კვირიკაძე.

ჩემი მანქანისკენ ვიხედები, იქნებ შევძლო იქამდე მისვლა… და ჟიული შარტავას გაყვანა. სანამ გამოსავალს ვეძებ, ტყვიის ზუზუნი მომესმა. ცხადლივ ვხედავ ტყვიის ირგვლივ წაგრძელებულ ტალღებს, უფლის ნებით, თავის გაწევას ვასწრებ… ეტყობა, სნაიპერმა ჩემს სვანურ ქუდს დაუმიზნა… ერთხელ თაღს ამოვეფარე, მაგრამ მეორე გასროლაზე მეომრების ჯგუფი მომაწვა და უკვე ღია სამიზნედ ვიქეცი. იქ დარჩენა არ შეიძლებოდა. ჩემს მცველს, ზურაბ სუბელიანს დავუწყე ძებნა, რამდენიმე ტყვია ისევ ამცდა. ამ დროს გურამ კვარაცხელიამ ჩამავლო ხელი, – ხომ ხედავ, შენ გესვრიან, კედლისკენ გავიდეთო. სკვერში გადავინაცვლეთ, იქ უარეს საფრთხეში აღმოვჩნდით. ფრუნზეს ქუჩიდან ტყვიამფრქვევები დაგვიშინეს. გურამი მიწაზე გაწვა, მე ხეებს ამოვეფარე და ნახტომ-ნახტომით მივაღწიე ჭავჭავაძის ქუჩის ტროტუარამდე. ეგონათ, დაგვხოცეს და სროლა შეწყვიტეს. ქუჩის მესამედი გვქონდა გადასალახი და სროლა ისევ განახლდა. ჯვარედინ ცეცხლში მოვექეცი. ცოცხლად ჩემს აყვანას ვერ შეძლებენ, ხელყუმბარა და ბოლო ტყვია მქონდა გადანახული. ფრუნზეს ქუჩაზე, სამხატვრო სკოლასთან შემომიერთდნენ “ავღანელები”. იქ ათი წუთი დავყოვნდით. ავღანელთა ბატალიონის უფროსმა გურამ ჯანიაშვილმა დამამშვიდა, ჟიული შარტავა თავისი ჯგუფით ბოტანიკური ბაღის წინ გამავალ ქუჩას გაუყვაო. ვიფიქრე, როგორც დათქმული გვქონდა, კომენდატურას (წერეთლის ქუჩაზე, უნივერსიტეტის შენობაში) მიაშურეს-მეთქი. თუმცა, კომენდატურაში 2-3 კაციღა დამხვდა, შარტავა მათ შორის არ ყოფილა. წითელი ხიდისკენ წავედი, იქ ბრძოლები არ ყოფილა, გორაკებზე შემდგარი მაღლივი შენობებიდან მტერი გამვლელებს უშენდა ცეცხლს. იქ შევხვდი ქალაქის კომენდანტს მერაბ გამზარდიას, მის მოადგილეს – ნუგზარ ქოიავას და აფხაზეთის უმაღლესი სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილეს კოტე ზაქარაიას. მტერს შეუმჩნეველი არ დავრჩენილვართ, სროლა ატეხეს. ჭურვების თანხლებით პატარა ბაზრამდე მივაღწიეთ და რუსეთის საჰაერო თავდაცვის ობიექტის ჭიშკართან აღმოვჩნდით: “არ გაბედოთ შემოსვლა, თორემ გესვრით!” – ასეთი აგრესიული იყვნენ რუსი სამხედროები ჩვენ მიმართ. თავიანთ მშობლიურ ენაზე შევუკურთხე და იქაურობას გავეცალეთ. გენერალ ვალერი ქვარაიას მძიმე ტექნიკა ტურბაზასთან იდგა. ავუხსენი მდგომარეობა – თუნდაც ერთი ტანკი მოგვაშველეთ “ცოცხალი კორიდორის” შესაქმნელად-მეთქი. არც ამას დავჯერდი. თბილისის გზატკეცილით აგუძერაში, სამხედრო შტაბში ჩავედი. ავუხსენი, მთავრობის სახლს უჭირს, იგი ფაქტობრივად ალყაშია და იქიდან გამოსასვლელად მძიმე ტექნიკაა საჭირო-მეთქი. რამეს ვიღონებთო – აღმითქვეს.

მიუხედავად შეპირებებისა, ჟიული შარტავას გამოსახსნელად მინისტრთა საბჭოს შენობამდე მაშველი ძალა არ მისულა(?!).

ბოლო “ინსტანცია” ედუარდ შევარდნაძე გახლდათ. იგი გულრიფშში იყო. ვითარების გაცნობა არ გამჭირვებია, ყველაფერი იცოდა. საუბრის ბოლოს მითხრა: “ამჯერადაც გვიღალატეს რუსმა სამხედროებმა. ჩვენი დსთ-ში შესვლა არ აღმოჩნდა საკმარისი… ველაპარაკე ბორის პასტუხოვს, შემპირდა, ჟიული შარტავას და სხვებს ალყიდან საერთაშორისო წითელი ჯვრის მანქანებით გამოგაყვანინებთო”… გული მაინც ცუდს მიგრძნობდა.

საბედისწერო შეძახილი

როგორც თვითმხილველები ჰყვებიან, გურამ ჯანიაშვილის მეომრებმა “ცოცხალი კორიდორი” გააკეთეს.

ძლიერი აფეთქების ხმამ იქაურობა რომ შეაზანზარა, შეძახილი გაისმა – ჩახოცეს ბიჭებიო. შეძახილი საბედისწერო გამოდგა. ორი “ავღანელი” სასიკვდილოდ დაიჭრა… ეგონათ, “ცოცხალი კორიდორი” აღარ არსებობდა და ყველაფერი რადიკალურად შეიცვალა: მოულოდნელად ჟიული შარტავამ გეზი ისევ მინისტრთა საბჭოს შენობისკენ აიღო. გადაწყდა, ებრძოლათ ბოლომდე, ვიდრე ტყვიები ეყოფოდათ. “ავღანელებს” ელგუჯა გორდაძე მეთაურობდა. დაცვის ბიჭებთან ერთად, ხელიდან ავტომატი არ გაუგდია ქალაქის მერს – გურამ გაბისკირიას. შეურიგებელი ბრძოლა ორ საათს გაგრძელდა. მტერი პირდაპირ შარტავას კაბინეტს ესროდა, პირველად ხანძარი მის ოთახს მოედო… წინააღმდეგობის გაწევას აზრი აღარ ჰქონდა…

ჟიული შარტავა კრიტიკულ სიტუაციაშიც ამშვიდებდა მეომრებს, აფხაზებთან მოლაპარაკებას გავმართავო…

უცნობმა ყაბარდოელმა ოპერატორმა ვიდეოფირზე ის კადრი აღბეჭდა, როდესაც ჯალათების წინ ჟიული შარტავა დგას, გურამ გაბისკირიასთან, რაულ ეშბასთან, “ავღანელებთან” ერთად. – არასოდეს, სანამ ცოცხალი ვარ! – პასუხობს გურამ გაბისკირია მოძალადეს (ოღონდ რა კითხვაზე – ჩვენთვის უცნობია). კადრიდან ჩანს ერთ მუშტად შეკრული “შარტავას რაზმის” შეუპოვრობა. ისინი უშიშრად მიაბიჯებენ… ეშაფოტისკენ!

“შევარდნაძემ აფხაზეთი დათმო…”

“უცნაურ ომს” უწოდებდა ბატონი ჟიული შარტავა აფხაზეთის ომს, რომელმაც უამრავი პასუხგაუცემელი კითხვა დატოვა.

აფხაზეთის ომს ჰქონდა 3 სექტემბრის მზაკვრული “სამშვიდობო” ხელშეკრულება, რომელიც აფხაზთა მხრიდან დაირღვა და ცეცხლი განახლდა, რის შედეგად დაიკარგა გაგრა!

აფხაზეთის ომს… არ უნდა ჰქონოდა 27 ივლისის ზავი, რომელმაც ქართული მხარის მძიმე ტექნიკის – ასეული კილომეტრით, აფხაზურის კი – რამდენიმე კილომეტრით დაშორება დააკანონა. ამავე ზავით, დანაშაული იყო აგრეთვე გუმისთაზე ბატალიონების მოხსნა. როდესაც სროლები განახლდა, სოხუმში დარჩენილი ის მეომრები, რომელთაც იარაღი გადამალეს, ორმაგი განსაცდელის წინაშე აღმოჩნდნენ: მათ საკუთარი ოჯახებიც უნდა დაეცვათ და მომხდურიც შეეჩერებინათ გუმისთასთან, რამაც ჯარისკაცებში დაბნეულობა გამოიწვია, ზემოთ ჩამოთვლილი მიზეზები საბოლოოდ სოხუმის “თვითმკვლელობის” წინა პირობად იქცა!.. დაიკარგა არა მარტო სოხუმი და გაგრა, არამედ მთლიანად აფხაზეთი.

ისმის კითხვა – ჰქონდა თუ არა ქვეყნის მეთაურს ედუარდ შევარდნაძეს ინფორმაცია აფხაზური მხრიდან მოსალოდნელი ცეცხლის განახლების შესახებ?

საინფორმაციო-სადაზვერვო სამსახურის მაშინდელმა უფროსმა ირაკლი ბათიაშვილმა ამ კითხვაზე ასე უპასუხა: “საქართველოს უშიშროებას ჰქონდა ყველა საჭირო ინფორმაცია მთელი ომის განმავლობაში აფხაზეთში შექმნილი მდგომარეობის შესახებ. ეს მასალები აუცილებლად დაიდებოდა მეთაურის მაგიდაზე. მთავარსარდალი ვერ აკონტროლებდა აფხაზეთში შექმნილ ქაოსურ სიტუაციას, მოწოდებულ ინფორმაციაზე ადეკვატურად არ რეაგირებდა. ასეთი სვლებით მთავარსარდალმა აფხაზეთი დათმო, უშიშროების მასალებს კი მისივე სამუშაო მაგიდაზე დაედო საიდუმლო გრიფი. მეთაურისგან ლიმიტირებული მასალები პროკურატურაში დღესაც საიდუმლოდ ინახება”.

პასუხგაუცემელ კითხვებს შორისაა, ყველაზე მთავარი, – რატომ ვერ მიაშველა განწირულ ქალაქს მთავარსარდლობამ კოდორზე შეჩერებული საარმიო კორპუსები, რომელსაც სარდლობდნენ პაატა დათუაშვილი, თენგიზ კიტოვანი და დავით თევზაძე… რასთან გვაქვს საქმე, არაპროფესიონალიზმთან თუ შეგნებულ ღალატთან.

შეიძლებოდა სოხუმის გადარჩენა?

აკაკი გასვიანი: “შეიძლებოდა! ჩვენი მეომრები, მართალია, არ იყვნენ გაწვრთნილი სრული სამხედრო სტანდარტებით, მაგრამ მათ გამოავლინეს ჭეშმარიტად ქართული მეომრული სული, რამაც არაერთი ბრძოლა მოაგებინა (15-16 მარტს – ეშერის მისადგომებთან, ბრძოლა ტამიშთან, კამანთან).

12 დღის განმავლობაში ქართველმა მეომრებმა თავგანწირული ბრძოლებით არაქათი გამოაცალეს აფხაზი სეპარატისტების მიერ დაქირავებულ “ბოევიკებს”. კიდევ ორი საათი რომ გაგრძელებულიყო ბრძოლა, მტერი უკუიქცეოდა (რუსმა სამხედროებმა ომის შემდეგ ეს თავად აღიარეს).

26 სექტემბერს, სამხედრო შტაბის სხდომაზე მიღებული გადაწყვეტილება რომ შესრულებულიყო და ქალაქის ცენტრი შესაბამისად ორი ბატალიონით გაემაგრებინათ, სოხუმი გადარჩებოდა”.

სიკვდილამდე ცოტა ხნით ადრე

ქალბატონი ლია ჯალაღონია-შარტავა წლების შემდეგ იმ დღეს გაიხსენებს, როდესაც მეუღლეს უკანასკნელად დაემშვიდობა: “დილის 5 საათი იყო. ყურმილი ავიღე. სოხუმიდან რეკავდნენ. ტელეფონთან ჟიულის სთხოვდნენ. ყურმილი გადავეცი, თან ჟიულის შევცქეროდი… ის თანდათან გაფითრდა, სუნთქვა გაუხშირდა და მიუხედავად ამისა, მაინც საოცარი სიმშვიდით იძლეოდა პასუხებს, განკარგულებებს. შემდეგ მომიბრუნდა და მითხრა, – ლია, მგონი ისევ დაიწყო ომი აფხაზეთშიო. სასწრაფოდ ჩაიცვა და წავიდა სახელმწიფო მეთაურთან შესახვედრად, დღის სამის ნახევარზე დაბრუნდა. 3 საათზე სოხუმში უნდა გაფრენილიყო. მის სამუშაო ოთახში შევედი, უცებ მომიბრუნდა და მითხრა: “ლია, ცხოვრებაში ჩვენ ბევრი გაჭირვება გამოვცადეთ და ახლა ესეც უნდა ვნახოთ”. უკვე ვიცოდი, რომ სოხუმი იბომბებოდა. ოთახიდან გავედით. კართან ერთმანეთს დავემშვიდობეთ. გასვლის წინ მითხრა: “ჩემი საბუთები და სურათები დიპლომატშია, თუ რაიმე მოხდა, ღირსეულად მიტირეთ”. ჟიული შარტავა მოახლოებულ აღსასრულს არა მარტო გრძნობდა, არამედ როგორც მწერალი ჯემალ აჯიაშვილი (ბატონი ჟიულის თანაკლასელი) იტყვის: “ამ ნაბიჯისთვის იგი მთელი თავისი ცხოვრება ემზადებოდა. არ შეიძლება ცხოვრების წესი, ჩვეულებები, ხასიათი, შეწირვისთვის მზადყოფნა ერთ დღეში დაიბადოს და ჩამოყალიბდეს.

საბედისწერო ნაბიჯი იყო? ამას ვერ ვიტყვი. ჟიული თავისი არსით, ცხოვრებით ერის დიდებულ წარსულს იყო შეძერწილი და მოიქცა ისე, როგორც მის ძირსა და გენს ეკადრებოდა. ამ გზისაკენ დიდი წვალებით, შრომით, ტრაგიზმით მიდიოდა”.

27 სექტემბერს საქართველომ აფხაზეთი დაკარგა

ps ეს მასალა უამრავ ქართულ საიტზე და ფორუმებზე დევს და ვერცერთ მათგანზე წყარო მითითებული ვერ ვნახე. მე პირადად აღებული მაქვს ამ საიტიდან http://afxazeti.ge/

Comments

gmirebi.ge

http://gmirebi.ge/?p=570